به‌یاد آوردن اطلاعات حفظ شده: نقش هیپوکامپ در مغز انسان
هیپوکامپ بخشی شبیه حرف S در دو سمت مغز انسان است که نقشی اساسی در حافظه و یادگیری ایفا می‌کند. در اینجا قصد نداریم از زوایه پزشکی به موضوع بپردازیم، بلکه می‌خواهیم بدانیم این بخش از مغز چه کمکی به فرایند یادگیری ما می‌کند.
هیپوکامپ در برخی از عملکردهای مهم انسان مانند یادگیری و حافظه بلند مدت نقشی کلیدی ایفا می‌کند اما در اینجا می‌خواهیم به نقش هیپوکامپ در به‌یادآوردن و ذخیره‌سازی اطلاعات بپردازیم.
شاید دانستن این نکته برایتان جالب باشد که مشخص شده در صورت بروز آسیب در این بخش مغز، دیگر قادر نیستیم اطلاعات را در حافظه‌مان ذخیره کنیم و در واقع نمی‌توانیم خاطرات جدید ایجاد کنیم. اگر فیلم سینمایی Memento را دیده باشید، بازیگر نقش اول آن مردی است که به این آسیب دچار شده است.
یکی از نقش‌های مهم هیپوکامپ این است که به عنوان یک نوع نمایه (index) برای حافظه ما عمل می‌کند. اگر بخواهیم در این مورد یک مثال بزنیم باید حافظه انسان را به یک کتاب بزرگ تشبیه کنیم. پیدا کردن اطلاعات از میان صفحات زیاد آن کار آسانی نیست. اما با مراجعه به انتهای کتاب جایی که نمایه قرار گرفته می‌توانیم سریع‌تر موضوع مد نظرمان را پیدا کنیم.
جالب اینجا است که با هر بار مراجعه به هیپوکامپ و دریافت یک خاطره، ارتباطات مربوط به آن حافظه در قشر مغز انسان قوی‌تر می‌شود و به نوعی آن خاطره را تثبیت می‌کنیم. به همین خاطر است که تکرار یادآوری یک موضوع درسی به تقویت آن در حافظه کمک می‌کند.
جذاب‌تر اینجا است که وقتی یک خاطره در مغز ما به اندازه کافی تثبیت شد (بسته به نوع حافظه ممکن است روزها، ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد) دیگر برای دسترسی به آن نیازی به هیپوکامپ نداریم و مستقیما می‌توانیم آن را از قشر مغز بازیابی کنیم.
حالا می‌خواهیم به یک نکته مهم دیگر نیز در یادگیری اشاره کنیم. اگه تجربه کار کردن با نمایه (index) انتهای کتاب‌ها را داشته باشید، می‌دانید آنقدرها دقیق و کامل نیستند. عملکرد هیپوکامپ انسان نیز تقریبا مشابه است و به ویژه هنگام ثبت اطلاعات جدید ظرفیت محدودی دارد. به نظر میرسد به طور متوسط پس از ۱۰ الی ۱۵ دقیقه دریافت اطلاعات جدید، هیپوکامپ ما سرریز می‌کند و قادر به نمایه‌گذاری همه اطلاعات جدید نیست. البته ظرفیت هیپوکامپ برای نمایه‌گذاری حافظه در افراد مختلف بسیار متفاوت است و مثلا اگر به موضوعی علاقمند باشیم، ظرفیت نمایه‌گذاری هیپوکامپ‌مان نیز در آن موضوع بیشتر است.
اما دانستن عملکرد این بخش از مغز به ما به عنوان مدرس کمک می‌کند تا محتوای آموزشی‌مان را به گونه‌ای طراحی کنیم تا در یک جلسه آموزشی، ظرفیت یادگیری شرکت‌کنندگان را بهتر در نظر داشته باشیم.
علی اصغر هنرمند
