تعریف و تفاوت «تمرکز» و «هوشیاری» در یادگیری

برخی دانشجویان و دانش‌آموزان در فصل امتحانات به مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا رو می‌آورند و متعقدند این نوشیدنی‌ها میزان تمرکز و هوشیاری را بیشتر می‌کند. در تبلیغات فراوان این نوشیدنی‌ها هم روی قابلیت افزایش انرژی، تمرکز و هوشیاری تاکید زیادی شده است.

در اینجا قصد نداریم در مورد مزایا و معایب نوشیدنی‌های انرژی‌زا صحبت کنیم. بلکه می‌خواهیم در مورد دو کلمه مهم یعنی: تمرکز (focus) و هوشیاری (alertness) صحبت کنیم که دو عنصر مهم در «یادگیری» به‌شمار می‌آیند. اما اغلب به‌اشتباه گرفته می‌شوند و حتی گاهی‌ اوقات «هم‌معنی» تلقی می‌شوند.

«افزایش هوشیاری» به معنی حالتی است که در آن نسبت به محرک‌ها ادراک بالایی پیدا می‌کنیم و برای واکنش‌ سریع در وضعیت آمادگی قرار می‌گیریم. به عنوان مثال یک نگهبان را در نظر بگیرید: وی در وضعیت هوشیاری باید مراقب محیط پیرامونش باشد و با دقت محیط را برای هر گونه تحرک غیرمعمول بررسی و اسکن کند. این مثال خوبی از هوشیاری است.

اما از طرف دیگر تمرکز (فوکوس) به معنی توانایی متمرکز کردن «توجه» روی یک موضوع خاص است. قاعدتا هر چه بتوانیم روی یک موضوع تمرکز طولانی‌تری داشته باشیم، بهتر است. در ادامه مثال قبل، تصور کنید نگهبان متوجه یک نور چراغ قوه در ورودی ساختمان می‌شود، در این حالت تمام توجه و تمرکز نگهبان روی نور چراغ قوه متمرکز می‌شود تا بتواند خطر احتمالی را تشخیص دهد.

همانطور که از تعاریف مشخص شد، هوشیاری و تمرکز دو زاویه متفاوت از «توجه» انسان هستند که البته وجود هر دو نیز در یادگیری مهم است. در مورد نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌توانیم این نکته را بپذیریم که باعث افزایش «هوشیاری» می‌شوند. اما این به معنی افزایش تمرکز نیست.

تمرکز قابلیتی است که یک شبه افزایش پیدا نمی‌کند و با تمرین بهتر می‌شود. تمرکز درست مانند عضلات بدن است و برای تقویت، نیاز به صرف زمان و تمرین‌های متفاوت دارد.

در این مطلب با تعریف و تفاوت‌های تمرکز و هوشیاری آشنا شدیم. در مطالب بعدی بزرگراه، به راهکارهای افزایش تمرکز خواهیم پرداخت.